نقش طراحی معماری در بهینه سازی مصرف سوخت

نقش طراحي معماري در بهينه سازي مصرف سوخت در ساختمان

هدف از طراحي در ساختمان طراحي معمارانه اي است كه با استفاده از روشهاي مختلف در جهت استفاده بهينه انرژي وسوخت در ساختمان عمل كند.

اين نگاه علاوه بر كنترل و استفاده مطلوب از انرژي ، از زاويه ديد زيست محيطي حايز اهميت است.

در كشور ايران از آن رو كه هميشه انرژي مصرفي بسيار راحت و ارزان مورد استفاده جامعه قرار ميگيرد ، ضرورت جلوگيري از اين همه اسراف مالي و ايجاد تاثيرات نا مطلوب زيست محيطي جلوه گر نبوده است.

هم اكنون تمامي كشورهاي پيشرفته وصنعتي كه حتي دستيابي به انرژي هاي فسيلي را به آساني در اختيار دارند، لزوم توجه به بهينه سازي مصرف انرژي و شرايط زيست محيطي را در اولويت قرار داده اند ، اهميت توجه كشورهاي جهان سوم ويا در حال توسعه امري اجتناب ناپذير وحياتي است.

ميزان تكاندهنده مصرف انرژي در كشورهاي غير پيشرفته اي كه الگوهاي زندگي كشورهاي پيشرفته را بدون تطبيق محيطي وفرهنگي انتخاب كرده واز سرمايه هاي زيرزميني تنها در جهت مصرف روزانه وغير زيربنايي استفاده كردند ، امروز اين ضرب المثل را كه ما انرژي را از پنجره به بيرون پرتاب مي كنيم تصديق مي كند .

مصرف انرژي وعوامل موثر در طراحي معماري

عوامل موثر در طراحي معماري ،براي معماران ، چندگانه است . اين كه طراحان معمار در اثري كه ايجاد مي كنند شاخص هاي مختلف معماري را در نظر دارند امري حرفه اي ،اجتناب ناپذير وبعضا در جهت خلاقيت ونوآوري است. بعضا اين عوامل موثر در طراحي به نوعي متمايز و متغاير با عوامل موثر ديگر است . عامل فرهنگ ، سبك ،عملكرد ، زيبايي شناسي ، اجتماعي وغيره از جمله عوامل مهم وعمدتا غير كمي است كه نقش خود را بي چون و چرا در طراحي ايفا مي كنند ، گذر از اين موضوعات ، عوامل ديگري همچون توپوگرافي زمين ،اندازه زمين، بلندي ساختمان و ابعاد آن ، اقليم و نيز استفاده كنندگان از بنا و ديگر عوامل كه به نوعي طراح معمار را در محدوديت طراحي قرار مي دهند موثر است . در مجموع آنچه در طراحي حاصل مي شود برآيند عوامل مختلف و متعددي است كه بنا به موضوع و اهميت وبزرگي آن ممكن است به دهها و صدها عامل برسد . اما آنچه مهم است اين است كه طراحي معماري بتواند جوابگوي متناسب و متعارف هر يك از آن ها باشد . از طرف ديگر در حال حاضر مصرف انرژي در سه بخش اصلي صنعت ،حمل ونقل و ساختمان تقسيم بندي ميشود. بخش ساختمان از عمده ترين مصرف كنندگان انرژي است و در واقع مصرف انرژي در حوزه ساختمان در دو مقطع زماني اتفاق مي افتد . نخست انرژي مصرف شده براي ساختمان سازي است كه بنا به مدت پروژه ساختماني مقطعي از زمان را به خود اختصاص مي دهد و شامل مراحل مختلفي از ساخت و توليد مصالح ساختماني ، جابجايي و انرژي هاي مصرفي ديگر در زمان ساخت است . دوم ، كه عمده ترين مصرف انرژي در اين بخش است ، دوره بهره برداري ساختمان است كه بر خلاف اولي ، مصرفي پايدار بوده و در طول عمر ساختمان اين مصرف نيز ادامه دارد واين دوره مصرفي شامل سرمايش ،گرمايش ، روشنايي ، تهويه وديگر فعاليتهاي جاري ساختمان است .

اگر مرحله نخست ساختمان سازي ، مرحله اي مقطعي وگذرا است اما اهميت اين مرحله ونقش طراحان معمار وسازندگان است كه مرحله دوم ، يعني مرحله بهره برداري را سودمند مي سازد . بنابراين زماني كه عامل طراحي بر اساس انرژي ومصرف بهينه آن مطرح مي شود به تنهايي عوامل مختلف را مي تواند در طراحي معماري موثر سازد:

1- استفاده از طراحي معماري مناسب و استفاده بهينه وضروري در زمان بهره برداري از فضاها .

2- طراحي مناسب با اقليمهاي مختلف واستفاده از ويژگي هاي اقليمها در طراحي بنا

3- تشخيص واستفاده مناسب از مواد و مصالح ساختمان در بنا متناسب با تمام عوامل موثر در طراحي

4- به كار گيري فن آوري جديد ساختمان سازي

5- شكل وفرم بنا از نظر حجم فضاي داخلي به سطح پوسته خارجي.

6- جهت استقرار بنا

7- ... و عوامل موثر ديگري كه مي تواند از هر يك از عوامل فوق منشعب شود.

تناسب اقليمي

طراحي معماري امروز با توجه به مصرف شديد انرژي در ساختمان ، همچنان سازگاري با اقليم و استفاده از ويژگيهاي اقليمي رادر طراحي پيشنهاد مي كند، طرحها و سبكهاي مدرن معماري، هم سازي اقليمي را منتفي نمي سازد ، موضوع مهم براي معماران ، درك وفهم ارزش معماري در هردو ، وهرسبك وتطابق اقليمي هر منطقه است . باتوجه به تنوع اقليمي در سرزمين ، ايران كه به چهار گونه اقليمي ، گرم ومرطوب ( نظير شهرهاي حاشيه خليج فارس ) ، معتدل ومرطوب ( شهرهاي شمالي ومنطقه خزري ) ، گرم وخشك ( شهرهاي مركزي مثل يزد ، كرمان ، اصفهان و...) ونيز سردو كوهستاني ( شهرهاي مرتفع وكوهپايه اي كه بيشتر ماههاي سال را در سرما به سر مي برند ) لزوم درنظر گرفتن شرايط اقليمي را درساختمان سازي ايجاب مي كنند . موضوع گرم كردن بنا درفصل سرما وخنك كردن آن درفصل گرما ،استفاده بهينه از بادهاي خنك وموسمي منطقه ، نقش ، ابعاد وجهت پنجره ها ، جهت ساختمان ، فرم ساختمان ( ازنظر طول وعرض وارتفاع ) ، فاصله گرفتن ازسطح زمين درمناطق مرطوب ، دردل زمين قراردادن بنا درمناطق گرم وخشك ، استفاده مطلوب وبهينه ازآفتاب ويا جلوگيري ازتابش آفتاب با ايجاد ايوان ويا فضاهاي نيمه باز مسقف ، طراحي براي ايجاد كوران ، طراحي متمركز براي جلوگيري ازسرما وبسياري ازعوامل ديگر درمناطق اقليمي مختلف ، همگي حاكي ازسازگاري با طبيعت

وحداقل استفاده ازانرژي جايگزيني ومبتني بر فناوري است . دركشوري كه تنوع اقليمي آن چنان است كه درمنطقه اي درطول سال تقريبا هر روزازوسايل خنك كننده استفاده ميشود ودرمنطقه اي ديگر حتي درشبهاي تابستان ازبخاري استفاده مي شود . اهميت انرژي ومصرف آن درساختمان نقش خود رامعين مي كند .

مصرف انرژي والگوهاي معماري سبز

آنچه كه امروز معماري سبز را به عنوان نگرشي نوين در ساختمان سازي مطرح مي سازد ، نيازهاي جوامع امروز در قبال آثار سو ء وپيامدهاي صنعتي ومصرفي عصر كنوني است .

معماري سبز كه برخواسته از توسعه پايدار است پديده اي است كه حفظ وحراست ازمنابع طبيعي جهان ، بهداشت جسمي ورواني وامكان ايجاد يك فضاي مناسب را منطبق بر مصرف بهينه انرژي وبدون ازاسراف ميسر مي سازد .

اجتماع جهاني ما فراتر از امكانات آن زندگي مي كند وبايستي در اين مكان وزمان محدود شده ، زندگي خود را ازطريق الگوهاي درست به گونه اي ادامه دهيم كه سرمايه هاي زمين را براي آينده گان به خطر نيندازيم . طراحي معماري با انديشه سبز ، فرآيند ي است براي حل مشكلاتي كه درطي آن منابع طبيعي كمترين آسيب راببيند ودراين مسير علاوه بر استفاده بهينه از منابع ومصالح ، عمرطولاني وقابل بازگشت به چرخه طبيعت درنظر گرفته شود . اكنون زماني است كه منابع رو به پايان است واين بايد دغدغه اي براي معماران ، طراحان شهري ، برنامه ريزان شهري ، معماران منظر ومهندسين ومتخصصين باشد تا پايداري انساني رابا پايداري طبيعت سازگار سازند .

بنا براين راهكارهايي كه درمعماري سبز وبراساس عوامل اصلي درپايداري توسعه وشهر مي تواند موثر باشد چنين است :

ساختمانها به گونه اي طراحي ومستقر شوندكه دسترسي به حمل ونقل عمومي ،مسير هاي عبور دوچرخه ودسترسي پياده به خدمات اصلي فراهم شود ، اين امر استفاده از اتومبيل را به حداقل مي رساند .
ساختمانها به گونه اي جايگزين شوند كه از گياهان موجود بهره برداري شود .درختان برگ ريز درجنوب ، شرق ونيز درغرب ساختمان به طور قابل ملاحظه اي ميزان سرما درزمستان را كاهش مي دهد پرچين ها ورديف بوته ها ودرختچه ها مي تواند بادهاي سرد زمستاني رامهار كند يا سبب انتقال نسيم خنك تابستاني به سمت ساختمان شود .
ساختمان با انرژي خودكفا طراحي شود .
ساختمانها به هم چسبيده هزينه پوشش خارجي بنا رابه حداقل مي رساند .
ساختمان به گونه اي طراحي شود كه با استفاده ازتاسيسات خورشيدي مانند آب گرمكن خورشيدي ، مصرف انرژي درآن رايگان ونيز بامهاي جنوبي به منظور جذب انرژي بهينه خورشيدي به اندازه 40 تا 55 درجه شيب دار باشد .
ضايعات مواد ومصالح ساختماني ، با طراحي ارتفاع استاندارد سقفها وابعاد ساختمان به حداقل رسانده شود .

· هندسه ساختمان مطلوب وساده درنظر گرفته شود .

· به جاي دفع آب بام درهنگام باران ، سيستم جمع آوري واستفاده ازآن در آبياري محوطه وفضاي سبز درنظر گرفته شود همين شيوه مي تواند براي آبهاي نا پاك مانند سينك هاي ظرفشويي ، حمام ويا ماشين لباسشويي درنظر گرفته شود .

· ازمواد ومصالح ساختماني محلي استفاده شود حمل ونقل هم ازنظرآلودگي محيطي وهم انرژي مصرفي بسيار مهم است .

فناوري ساختمان ومصرف بهینه

فنون ساخت وساز وفناوري ساختمان ازجمله عوامل موثر وقاطع در پايين آوردن انرژي مصرفي ساختمان است ازجمله مواردي كه مصرف انرژي را در كشورمان ايران درحد بسيار نامطلوب وتكان دهنده بالا قرار داده است عدم بهره گيري از فنون وفناوري هاي نوين ساختمان است . عدم بهره گيري ازشيوه هاي ساخت وساز ، زمان انجام پروژه را طولاني وميزان ضايعات را افزايش مي دهد . از طرف ديگر به دليل فقدان فناوري هاي نوين ساختماني وبه ويژه مواد ومصالح متناسب وپيش رفته كه نقش مهمي در كاهش انرژي وسوخت ساختمان دارد بسياري از ساختمانهاي كشور كه عمدتا درمجموعه بناهاي كوچك وشخصي ساز قرار ميگيرند وبا استفاده ازفنون ساختماني قديمي ، ساده و پر اشكال كه سالهاست دربسياري ازكشورها منسوخ شده است علاوه بر اينكه بنا را ازنظر امنيتي واقتصادي نامطلوب مي سازد ، مصرف انرژي را در سالهايي كه ازآن بهره برداري خواهدشد به ميزان شگفت آوري افزايش مي دهد هرچند كه فناوري ساختمان دربناهاي بزرگ حساب شده تر وپيش رفته تر است اما درمجموع فناوري صنعت ساختمان را مي توان دررديف عقب مانده ترين بخشهاي طرح واجراي آن قرار خواهد داد .

الزام رعايت مقررات ساختمان

طراحي ها ، توصيه ها وروش هاي مطلوب زماني مي تواند نتيجه مطلوب تري داشته باشند كه اجرا وبه كارگيري آنها درحوزه كنترل وقانون قرار گيرند امروزه دردنيا هر كشوري قوانيني رابراي طرح واجراي مطلوب ساختمانهاي خود دارد . درايران ، مقررات ملي ساختمان قوانين مكتوب وديرينه اي است كه براي كنترل واجراي ساختمانها درمجموعه نظام مهندسي ساختما ن تدوين وبه اجرا گذاشته شده است . هرچند كه لزوم بازنگري ارائه مقررات نوين ووسيع تر احساس مي شود اما همين مجموعه قوانين ومقررات هنگامي كه درحيطه سازمانهاي مجري وكنترل كننده قرار ميگيرد به دلايل مختلف به شكل جدي وكامل انجام نمي گيرد امروز ازنظر كارشناسي وارائه راهكارهاي بهينه سازي سوخت ومصرف انرژي درساختمان پيشنهادات ونظريه هاي فراواني ارائه مي شود تا آنچه حاصل كار در ساخت وسازهاي شهرهاي ماست نشاني از كم اهميت بودن موضوع چه ازنظر تدوين قوانين وتاسف بارتر ازآن ازمنظر اجرا است .

نتيجه گيري

درميان عوامل موثر بر طراحي معماري ، مصرف انرژي نقش تعيين كننده وبراي طراحان معمار عاملي اجتناب ناپذير وبه عنوان يك اصل وضرورت اساسي مطرح مي باشد ضرورت اين موضوع كه عمل وبينش بين المللي رادرخود دارد ، درسطح ونگرشي ملي مطرود وكم اهميت باقي مانده است بخش عظيمي از نابساماني هاي زيست محيطي كه دردنياي امروز با آن روبرو است ناشي از مصرف سوختهاي فسيلي وبه ويژه دربخش ساختمان است .

دردنيايي كه امروز طراحان معمار علاوه بر درنظر گرفتن عوامل موثر ومتفاوت فرهنگي ، اجتماعي ، رواني ، سبكي ، عملكردي واقليمي نگرش ويژه اي به شاخص هاي زيست محيطي ومصرف انرژي در طراحي معماري دارند ونيز تدوين برنامه هاي قانون مند نظير توسعه پايدار كه ميرود مشكل حقوقي به خود بگيرد وكشورها را ملزم به رعايت واجراي آن نمايد ، توجه هرچه زودتر والزام به رعايت هرچه بهتر در اين خصوص قابل تعمق است .

نظرات شما عزیزان: